Te veel of te weinig cortisol? Leer je klachten verklaren.

Een overbelast stress systeem ontstaat niet alleen door stress maar door de combinatie stress in combinatie met te weinig hersteltijd. Stress op zichzelf is niet slecht maar is een bepaalde reactie van het lijf. Het stress systeem treedt in werking wanneer je lichaam vecht tegen ziektekiemen of wanneer het een virus aan het bestrijden is. Het treedt in werking wanneer jij toxische stoffen tot je neemt (koffie, alcohol, tabak, vet eten, suikers en drugs). En wanneer je lijf aan het herstellen is van een intensieve inspanning (sporten). Maar natuurlijk ook wanneer het brein je bijnieren het seintje heeft gegeven dat er gevaar dreigt.

Wanneer het lijf en het hoofd voldoende tijd krijgen om te herstellen van een stresssituatie voordat er weer een nieuwe prestatie wordt verwacht, is er niks aan de hand. Wanneer er echter onvoldoende tijd is voor herstel en stress langdurig aanhoudt, bestaat er een kans op bijnieruitputting (ofwel een burn-out) door de langdurige aanmaak van cortisol (stress hormoon) welke op lange termijn ook nadelige effecten kan hebben op het brein.

Wat is cortisol? Wat is de functie van cortisol en hoe kun je klachten vanuit een te hoog of te laag cortisolgehalte herkennen en verklaren?  

Wat is cortisol?
Cortisol is een stresshormoon, net als adrenaline. Als je lichaam stress ervaart, wordt er eerst adrenaline aangemaakt. In de volgende stap maakt het lichaam cortisol aan. Samen met adrenaline (en noradrenaline) wordt cortisol aangemaakt in je bijnieren. Cortisol reguleert belangrijke processen in het lichaam zoals je slaap-waakritme en immuunsysteem. Daarnaast zorgt het ervoor dat er genoeg brandstof in het bloed komt als dat nodig is, zoals bij stressvolle situaties. Het stresshormoon zorgt namelijk voor een verhoogde hartslag waardoor zuurstof sneller kan rondgepompt worden in je lichaam. Ook stijgt de bloedsuikerspiegel zodat je lichaam meer energie krijgt waardoor het beter kan presteren. Cortisol geeft zo een boost aan je energieniveau zodat je kan vechten of vluchten en maakt het mogelijk om een langere tijd alert te blijven.

Wat is het verschil tussen adrenaline en cortisol?
Adrenaline is een handig middel wanneer je in een fractie van een seconde, moet reageren. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de situatie dat je acuut moet reageren. Wanneer er een fietser uit een steegje komt, die je niet had verwacht. Of wanneer er plotseling iets op de weg ligt waar jij voor moet remmen.
Of een kind bijna in het water valt en jij haar net op tijd beet kan pakken. Allemaal situaties waarbij het handig is dat je lichaam snel tot actie kan overgaan. Adrenaline stelt je hierbij in staat om razendsnel te reageren als dat noodzakelijk is.

Cortisol maakt het juist mogelijk om een langere tijd alert te zijn. Om een langere periode het hoofd te bieden aan de bedreigende situatie die het lichaam ervaart. Niet alleen tijdens dat ene korte moment dat je moet remmen maar tijdens de hele auto rit waarbij het mistig is en je slecht zicht hebt bijvoorbeeld.
Cortisol helpt je zodat je voor een langdurige periode met een stresssituatie om kunt gaan. Wanneer dit even noodzakelijk is, is dit prima.  Maar wanneer het lijf onvoldoende hersteltijd krijgt en nieuwe stresssituaties elkaar snel opvolgen spreken we over chronische stress welke het gehele stressysteem uit balans kan halen. Op termijn kan hierdoor het gehele autonome zenuwstelsel anders gaan functioneren, je hebt geen ‘uitknop’ meer een je lijf blijft in paraatheid staan. Juist omdat de tegenwoordige stress vaker mentaal dan fysiek om actie vraagt , wordt de aangemaakte cortisol niet (volledig) verbruikt door het lijf. Hierdoor kan dit hormoon opstapelen in je lichaam waardoor er een te veel aan cortisol ontstaat. Als dit het geval is, kan er sprake zijn van een bijnier uitputting.

Hoe is cortisol te meten?
Cortisol is te meten in het bloed of kan worden aangetoond door middel van een speekseltest, welke op verschillende momenten van een dag moet worden afgenomen om een zuiver beeld te krijgen. Het is nodig om op verschillende momenten van de dag of minimaal 2 momenten een meting te doen omdat ons cortisol (stress hormoon) op de dag ook schommelt en verandert.

Bij gezonde personen is er in de vroege ochtend een piek van cortisol in het bloed aanwezig, om de dag te kunnen starten en op te starten. Deze cortisolpiek verdwijnt in de ochtenduren en het cortisolgehalte daalt in de loop van de dag. Om 24.00 uur ‘s nachts is het cortisolgehalte normaal gesproken heel laag, waardoor het lijf ook weer in ruststand kan komen. Dit is nodig om afvalstoffen goed af te kunnen voeren, het lijf tot cel vernieuwing over te laten gaan en tot herstel te komen. Een te hoog cortisol gehalte laat in de avond of de nacht, laat zien dat de bijnieren of de hypofyse niet doet wat hij zou moeten doen als het gaat over het niveau van cortisolafgifte.

Te veel cortisol:
Wanneer je gedurende een lange periode stress ervaart, blijven de cortisolwaarden hoog en stapelt het hormoon zich op in je lijf. Het resultaat kan een te hoge cortisolwaarde zijn. Soms kan er wat meer aan de hand zijn en kan een verhoogde cortisolwaarde ontstaan door een genetische afwijking, een gezwel in de bijnier of de hersenen of door gebruik van medicatie op basis van cortisol. Het syndroom van Cushing is een verzamelnaam voor aandoeningen die ontstaan door een te hoge hoeveelheid stresshormoon in het lichaam. Maar in de meeste gevallen duidt een te hoog cortisol gehalte op een bijnieruitputting.

Symptomen welke horen bij een te hoog cortisol gehalte:
– Continue onrust (doordat je veel stresshormoon aanmaakt, kan het lijf niet meer in de ‘ruststand’ komen)
– Verstoorde slaap (wanneer je cortisolgehalte hoog blijft, kun je niet goed in slaap vallen)
– Vermoeidheid (cortisol zorgt ervoor dat je meer energie hebt, maar na een langdurige periode kan dit leiden tot vermoeidheid en uitputting)
– Sneller geïrriteerd en/of somber zijn(de stof serotonine, ook wel het ‘gelukshormoon’ genoemd, wordt onderdrukt)
– Vaak ziek zijn (je immuunsysteem is verzwakt, waardoor je vatbaar bent)
– Toename gewicht (cortisol zorgt ervoor dat je lijf extra vetreserves opslaat, dit doet hij om extra energie te kunnen leveren in gevaarlijke situaties)
– Zin in slecht eten (cortisol zorgt voor een stijging van je bloedsuikerspiegel en leidt tot trek in vette en suikerrijke voeding)
– Pijnklachten (te veel cortisol zorgt voor een te hoge spierspanning wat kan resulteren in nek en schouderklachten)

Te weinig cortisol:
Een te laag cortisolgehalte kan het gevolg zijn van een bijnieraandoening (zoals de ziekte van Addison) waarbij de bijnieren te weinig cortisol aanmaken.

Symptomen welke horen bij een te laag cortisol gehalte:
– Vermoeidheid,
– Gewichtsverlies
– Spierzwakte
– Te lage bloeddruk
– Misselijkheid en braken
– Buikpijn en/of diarree
– Duizeligheid e.d.  

In de praktijk zie ik vrijwel alleen maar mensen die een te hoog cortisol gehalte hebben. Maar het is wel goed om te weten dat beide kanten bestaan. Wil jij tips hoe jij jouw cortisolniveau zelf kunt verlagen? Lees dan hier 10 tips die jou daarbij kunnen helpen.